Άσκοπες μετακινήσεις (1)

Κυριακή 7 Μάρτη. Στα τέλη του περασμένου Φλεβάρη το γνωστό, πολυάσχολο για το μέλλον της ανθρωπότητας «παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ» (δηλαδή κάποιος υπάλληλός του κατ’ εντολή της διοίκησης) τιτίβισε το παρακάτω:

H (antisocial mediaκή) κατακραυγή θα πρέπει να ήταν πολύ μεγάλη, αφού μετά από λίγες ώρες ένα καινούργιο τιτίβισμα θύμισε κλασσικές «επανορθώσεις» ελληνικών πολιτικών βιτρινών:

Η τερατολογία εν τω μεταξύ έχει φουντώσει: θέλουν να καταστρέψουν τις πόλεις; (Ο πληθυντικός αφορούσε τον με-το-ένα-πόδι-στον-τάφο Klaus Schwab και το παρεάκι του, κάτι κυρ Βασίληδες Άρχοντες Θυρών και Παραθύρων, και σια…) Η δική μας προσέγγιση είναι φυσικά εντελώς διαφορετική και αντιθετική με τέτοιες τερατολογίες. Στην αναδιάρθρωση της 4ης βιομηχανικής επανάστασης υπάρχει, άραγε, κάποια καθόλου κρυφή ατζέντα για τις πόλεις, για το urban ζειν;

Η απάντηση (μας) είναι «ναι». Και δεν είναι καινούργια αυτή η ατζέντα. Είναι συνδυασμός, αναβάθμιση και σύνθεση ιδεών (και κάποιων εφαρμογών) που ανάγονται, κατ’ αρχήν στους δυτικούς καπιταλισμούς, απ’ την δεκαετία του 1980. Η ιδέα των τεχνοπόλεων (στα αγγλικά technopolis, καμμία σχέση με το ίδιο όνομα στην Αθήνα, στο Γκάζι…) είναι μια απ’ τις φλέβες· με πιο φημιστή την Sophia Antipolis νοτιοδυτικά της Νίκαιας, στη γαλλία, κοντά στα σύνορα με την ιταλία… Επρόκειτο για μια φιλόδοξη αλλά πρόωρη κρατική / καπιταλιστική απόπειρα να ξεπεραστούν τα “όρια” (και τα “προβλήματα”) της κλασσικής βιομηχανικής πόλης, προς έναν μετα-βιομηχανικό ορίζοντα. Η εφαρμογή των οχυρωμένων, περιφραγμένων πόλεων είναι μια άλλη, με μεγαλύτερη πέραση στις ηπα… Και αυτό που έχει ονομαστεί smart cities, σαν εξάρτημα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, είναι η πιο πρόσφατη ιδέα / εφαρμογή.

Σε σχέση με μια γκάμα ενδεχομένων για τις “ιδανικές πόλεις” του 21ου αιώνα μάλλον παρά μ’ ένα πολύ αυστηρό σχεδιασμό, η εγκαταλειμένη πόλη που το φιλόδοξο μυαλό των π.ο.φ. και των φίλων τους σκέφτηκε να διαφημίσει με το παραπάνω τιτίβισμα μόνο συμβολικό νόημα θα μπορούσε να έχει. Οι πόλεις, οι urban πληθυσμιακές συγκεντρώσεις, είναι σημαντικό ανθρώπινο (και όχι μόνο) κεφάλαιο. Δεν πρόκειται λοιπόν να εγκαταλειφθούν. Αντίθετα θα πρέπει να εννοηθούν σαν μέρος (βασικό) του αναδιαρθρούμενου κεφάλαιου, που περιλαμβάνει τόσο υποτιμήσεις / καταστροφές όσο και νεωτερισμούς / ανατιμήσεις. Όντως υπάρχουν σοβαροί λόγοι αναδιάρθρωσης. Όχι υποχρεωτικά των υφιστάμενων πόλεων, αλλά οπωσδήποτε του μοντέλου της urban συγκέντρωσης. Με την δημιουργία, ίσως, νέων πόλεων. Χώρια ή “πάνω” στις παλιές…

Ο πρώτος σοβαρός λόγος αφορά την υπερ-συγκέντρωση πληθυσμών, σε megacities που κατασκευάστηκαν σταδιακά στον 20ο αιώνα, σε υποδομές που πια είναι κάτι παραπάνω από «γερασμένες» (και απ’ την άποψη της καπιταλιστικής απόδοσής τους). Το να αναβαθμιστούν αυτές οι υποδομές (συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων) θα ήταν μια εξαιρετική (και εξαιρετικά αποδοτική) «επένδυση κεφαλαίου» – αλλά το να δημιουργηθουν εξ’ αρχήν «καινούργιες πόλεις» είναι εξίσου εξαιρετική ιδέα και πολύ ευκολότερη σχεδιαστικά και κατασκευαστικά. Το αποδεικνύει το κινεζικό κράτος / κεφάλαιο.

Ο δεύτερος σοβαρός λόγος αφορά αυτό που τα αφεντικά ονομάζουν εγκληματικότητα – εννοώντας όχι αυτήν των λευκών κολάρων στην οποία επιδίδονται με άνεση, αλλά την «μέτριας» και την «χαμηλής» έντασης. (Εδώ περιλαμβάνεται και η αστική / urban φτώχια…) Παρότι δεν υπάρχουν πια συστηματικές εκτός νόμου δραστηριότητες που να μην είναι κεφάλαιο (με όλα τα χαρακτηριστικά του!) οι κοινωνιολόγοι του συστήματος υποστηρίζουν ότι η συνύπαρξη τόσων διαφορετικών τάξεων, συμπεριφορών, κινδύνων και πολιτισμών μέσα στις σύγχρονες καπιταλιστικές πόλεις και οι όποιες μεταξύ τους εντάσεις, προκαλεί υπερβολικές «τριβές» στην παραγωγικότητα ορισμένων λευκών καπιταλιστικών δραστηριοτήτων «υψηλού διανοητικού επιπέδου». Η αμερικανική εκδοχή των πόλεων ως πεδίων πολέμου έμοιαζε ως πρόσφατα να αφορά κυρίως τις «τριτοκοσμικές» (και υπό στρατιωτική κατοχή) πόλεις… Μέχρι που αποδείχθηκε ότι μπορεί να αφορά ακόμα και τα αστικά κέντρα της (παρακμιακής) πρώην υπερδύναμης:

Ο τρίτος σοβαρός λόγος αφορά την μέγιστη αξιοποίηση των τεχνολογιών επιτήρησης και ελέγχου της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Συνήθως έρχεται στο μυαλό η δημόσια τάξη, αλλά δεν είναι μόνον αυτή (και στο βαθμό που θα υπάρξουν «καθαρές» με όρους δημόσιας τάξης νέες πόλεις, δεν είναι κυρίως αυτή). Άλλα ζητήματα, όπως η κυκλοφορία και, κατά συνέπεια, η πολεοδομία είναι επίσης «έντασης κεφαλαίου». Κατά την άποψη της ασταμάτητης μηχανής (μάλλον παλιά!) τα αυτόματα, ρομποτικά οχήματα εδάφους είναι μόνο μια μεταβατική φάση στις καπιταλιστικές μετακινήσεις μέσα και έξω απ’ τις πόλεις. Τα αυτόματα, ρομποτικά ιπτάμενα οχήματα (που δοκιμάζονται ήδη σαν «ιπτάμενα ταξί») είναι το όχι μακρινό μέλλον· πράγμα που βάζει στον πάγκο την αξία της ρυμοτομίας του 20ου αιώνα (που είναι δεμένη άμεσα με το ιδιωτικής χρήσης και ιδιοκτησίας αυτοκίνητο), κι ένα πλήθος σχετικών ζητημάτων.

Η ανάλυση καθενός απ’ τα τρία πιο πάνω ζητήματα (και μερικών ακόμα) ξεπερνάει κατά πολύ τον «χώρο» που έχει στη διάθεσή της η ασταμάτητη μηχανή. Εδώ θα κάνουμε κάποιες νύξεις μόνο για την κυκλοφορία στις πόλεις και τον τρόπο που «μισο-αναδιαρθρώθηκε» πειραματικά μέσα απ’ τα πραξικοπήματα και τις γενικευμένες απαγορεύσεις στο όνομα του τσαχπίνη.